Blogberichten 2020

Onduidelijk in deze discussie was wat men verstaat onder vrijheid. De VVD heeft de vrijheid in de praktijk gebracht met het neoliberalisme. De vrije markt was het doel. Nu ziet men de rafelranden en moeten die door een sterke overheid aangepakt worden. Betekent dat minder vrijheid? Dat is dan wel een enorme draai, maar dat kan. Beter ten hele gekeerd dan ten halve gedwaald.

Mensen ontmoeten en op pad gaan is door de corona ingeperkt. Dat is de kern van de maatregelen van de overheid om de corona crisis aan te pakken. Ook hier is de vrijheid aan de orde. Is het nodig de vrijheid van burgers te beperken? Het zijn niet alleen maar voorschriften, maar ook dringende adviezen. Zoals niet naar het buitenland reizen, als het niet strikt noodzakelijk is. Maar het publiek denkt dat het dan niet meer mag. Tenminste voorlopig niet. Straks krijgen we het "Normale Leven" weer terug.

Maar Is dat zo? Want als je naar het milieu kijkt en het klimaat dan dreigen er rampen die we nu nog niet kunnen overzien. De ijskap op de Noordpool is over 40 jaar gesmolten. Dan zijn er geen gletsjers meer en is de toendra ontdooit. En nu is er al zoveel luchtvervuiling in ons land dat duizenden mensen er hinder van ondervinden en zich ziek voelen. Het werkverzuim hierdoor is 6%. En we hebben een stikstofprobleem en ga zo maar door. Nederland haalt de door ons onderschreven normen in Europa niet en het akkoord van Parijs ook niet.

En wij zijn als samenleving daarvoor verantwoordelijk. Dus er moet wel iets gebeuren. Het voorschrijven dat er 100 km/uur gereden mag worden is al oud, maar is ook een beperking van de vrijheid. En minder CO2 uitstoot gaat alleen lukken als de overheid besluit daar voorschriften voor vast te stellen. Meer thuiswerken beperkt de uitstoot, dat is mooi meegenomen, maar het kan om bovenstaande redenen zo zonder weerstand ook voorgeschreven worden.

En zo zal er niet alleen voor het verkeer over de weg, maar ook voor verkeer in de lucht beperkingen moeten komen. Wat mensen doen met vermaak, werken en mobiliteit zal ingeperkt moeten worden net als bij de corona. Dat is het toekomstbeeld dat opdoemt. De aarde moet beschermd worden tegen misbruik. Daar moeten we op aan sturen. Maak een plan en hoe beter het plan des te minder last heb je van de voorschriften. En beheers je de aanval op de vrijheid.

Hij legt uit dat de liberale gedachte er al was in de jaren ‘80 en later steeds de leidraad vormde voor ondernemingen en de overheid. Met name de economische theorie van het primaire belang van de aandeelhouders was de aanleiding tot ontsporing. Alles was markt en als dat niet zo was, maakten we het ervan. Zo ging de economie met de politiek op stap. Burgers werden klanten, patiënten werden cliënten en basisscholen moesten gaan presteren. Inmiddels is duidelijk dat met name de VVD en haar coalitiepartners met de premier het “aandeelhouders-eerst” idee aanhangen.

De onvrede van een grote bevolkingsgroep is hierdoor ontstaan. De overheid is er niet voor hen, maar voor een kleine groep die daar de voordelen van plukt. Dat is de analyse van Van den Brink.

In zijn boek doet hij een suggestie voor een denkrichting over de toekomst. Onderdeel van zijn analyse is dat de mens geen homo-economicus is en enkel gaat voor de winst, maar een sociaal wezen is, die anderen nodig heeft. Dat laatste hebben we bijvoorbeeld gezien en ervaren bij de zorg voor de corona patiënten. Dat is dan ook de richting die hij voorstelt. Er moet meer aandacht zijn voor het leven en het werk van de gewone man/vrouw. Ook voor wat betreft het inkomen. Net als bij de OR zijn het de verkiezingen die het verschil kunnen gaan maken.

Nu zijn veel ondernemers gericht op het herstellen van de oude economie. Maar de tijd terugdraaien gaat niet. De richting moet anders. We moeten de onderneming socialer inrichten. In mijn vorige blog gaf ik al het belang van coöperaties of stichtingen aan. Dat zal niet overal snel en gemakkelijk lukken, maar iets in die richting en het aan de orde stellen is ook al belangrijk. Het heden is het moment waar de besluiten vallen.

En mij lijkt het dat alle kamerleden met meel in de mond gesproken hebben. Want "wie zonder zonden is, werpe de eerste steen". In het debat heerste niet de sfeer waaruit vergeving of genade verwacht mag kon worden. Dat schetst kort de sfeer van het debat. Dat ging van dik hout zaagt men planken, ieder op zijn of haar eigen manier. Maar goed, de minister heeft wel de eerste fout gemaakt. Hij heeft zijn eigen graf gegraven. Zoals de minister zelf in een toespraak de woorden: "aso" gebruikte, breekt hem nu op. Dat wordt hem nu zwaar aangerekend. Want wat je van een ander vraagt, daar moet je ook zelf aan voldoen.

Behalve als je daar openlijk spijt over betuigt en het je vergeven wordt. Maar daar is in het debat niets van gebleken. Er is aan het einde van het debat geen motie van afkeuring aangenomen. Maar niets over vergeving en je zou hooguit kunnen stellen dat er genade gegeven is. Maar hij moet nu laten blijken dat hij beter kan en beter weet. Aan het eind van deze week kwam het gerechtshof in Den Haag tot een veroordeling van Wilders voor groepsbelediging en vrijspraak voor het aanzetten tot haat en discriminatie. Het tekent de persoon en zijn opvattingen. Hij wil alles kunnen zeggen en vraagt niemand om het hem te vergeven. Het gaat dus om vrijheid van meningsuiting.

Hij wil de vrijheid van meningsuiting en de privacy beschermen, maar met zijn aanpak kan dit ook averechts werken. Het roept de sfeer op die ook in Amerika heerst. Een sfeer dat iedereen gelijk wenst te hebben. Dat men op fouten gewezen wordt, is meer dan noodzakelijk. Maar daar hoort ook de houding bij van het vergeven. Zoals Rutte zei: “Er is mildheid in Nederland, er is genade”.

Het debat van de Tweede Kamer is een les. Met enkel gelijk krijgen jaag je iedereen tegen je in het harnas. Beseffen dat je zelf ook fouten maakt is nodig. Mensen maken nu eenmaal fouten. Dit toegeven zorgt voor clementie of mildheid van jouw gedrag en van anderen. Als jij jezelf hiervoor niet openstelt, hoef je dat van anderen ook niet te verwachten. En dat is toch veelal de beste oplossing voor verschillen in mening.

In veel sectoren wordt er ernstig rekening mee gehouden dat het nooit meer wordt zoals vroeger voor de corona uitbraak. En dat vraagt om een koerswijziging voor menig bedrijf. Als je nu in de sector het geld niet meer kunt verdienen zoals vroeger? Wat dan? Je ziet nu al veel ontslagen en vertrek van medewerkers die op zoek gaan naar ander werk. Ieder voor zich is dan het motto. Maar kan er ook in gezamenlijkheid, dus met elkaar, een alternatief bedacht worden? Een alternatief dat past bij deze tijd en (voorlopig) de tand des tijds kan doorstaan. Zo’n alternatief moet dan in ieder geval milieuvriendelijk zijn en het gebruik van grondstoffen beperken.

Centraal hierbij staat het gedrag van de consument. Nieuw aanbod en meer service lijkt altijd gewaardeerd te worden. En dat geeft richting aan het zoekproces. Zo is menig klant bijvoorbeeld milieubewuster geworden. Kijk naar de luchtverontreiniging van de verkeer. Een bijdrage daaraan in de vorm van elektrische of waterstof auto’s helpt. Deze auto’s vragen veel minder onderhoud. Dus zowel dealers als onderhoud garages kunnen nu vast nadenken over wat hun toekomstige aanbod en dienstverlening hierbij zal zijn.

Zeker nu veel van de consumenten hun geld in hun zak houden door minder naar de bioscoop of een restaurant te gaan. Men maakt (onbewust) andere keuzes. Het consumptiepatroon van iemand met een gemiddeld inkomen verandert. Dat kan aanleiding zijn om het aanbod daarop aan te sluiten. Zo is men in veel horecaondernemingen begonnen met het afhalen of thuisbezorgen van (luxe) maaltijden. Dat vergt van de ondernemingen een andere aanpak en dat vergt tijd.

Peter Hein is hoofdeconoom van het CBS en weet hoe ontwikkelingen op langere termijn verlopen. Hij ziet dat pessimisme niet op feiten gebaseerd is. Met statistieken verwijst hij verschillende mythes waarom het zo slecht zou gaan één voor één naar het rijk der fabelen. Ik geef een samenvatting van de thema's die bij hem aan de orde komen.

1. De sombere voorspellingen zijn niet op feiten gebaseerd. Het gaat dus beter dan vele media melden. De maatstaf bruto nationaal product is voor hem geen vaststaand criterium. Het meet de economische activiteit (ondernemers die goederen en diensten aanbieden) maar geen welvaart laat staan welzijn.

2. We leven in overvloed want we zijn rijker dan ooit. Het inkomen in Nederland is weliswaar de afgelopen 40 jaar nauwelijks toegenomen. Maar de overheid heeft geld uit de algemene middelen besteed aan voorzieningen die ons ook ten goede komen, zoals de gezondheidszorg.

3. Geen gezeik iedereen rijk. Dit hoofdstuk gaat over de verschillen in rijkdom. Wereldwijd de neemt de ongelijkheid toe maar in ons land is dat relatief. Dat sluit niet uit dat ook wij verschillen in vermogen hebben (denk aan pensioen en een eigen huis).

4. Een zeldzaam veilig land. Een thema dat vaak in de media onderbelicht is. De media vermeldt schietincidenten en andere dramatische gebeurtenissen die de veiligheid bedreigen. Maar als je de cijfers van het aantal slachtoffers en incidenten in de loop der jaren bekijkt wil je niet meer terug. Het is opzienbarend veiliger geworden volgens de statistieken.

5. Er is de laatste tijd veel aandacht voor discriminatie. Black Lives Matters is hier een uiting van. We kunnen zeker beter maar als je kijkt naar de samenstelling van scholen en sportteams, neemt de verscheidenheid steeds meer toe. Er is steeds meer integratie. Het is een langlopend proces over generaties, dus geduld is een belangrijke sleutel tot meer succes.

6. Samenwerking beïnvloedt nationaal en internationaal de kwaliteit van leven. Dat is met het coronavirus wel gebleken. In stad en dorp zorgt samenwerking voor veel levensvreugde. En ook in Europa stimuleert dat vrede en rust. 75 jaar vrede is hiervan een bevestiging.

7. De emancipatie van vrouwen neemt steeds verder toe. Ook dat is een langlopend proces maar het zorgt wel degelijk voor blijvende verschuivingen.

Toch betekent dit niet dat we niet meer onze schouders eronder hoeven te zetten. Een corona crisis is wel degelijk aan de orde, wat velen van ons (zullen) merken. En laten we ook nu naar elkaar omkijken en elkaar helpen om door de crisis heen te komen. Zodat we aantonen dat tegenover het negatieve van een crisis nog altijd het positieve aspecten staan, zoals samenwerking en saamhorigheid.

De treinen in de spits kunnen maar 40% vervoeren. Bij musea moet je een bezoekersplaats reserveren want anders verdringt men zich voor de kunstwerken. En zo kan ik goed wel doorgaan. Het aantal reizigers, toeristen en bezoekers rijst de pan uit.. De aantallen moeten beperkt worden.

En begrijp me niet verkeerd, alles wordt opgetuigd met de beste bedoelingen maar wel gelet op het maximaliseren van de inkomsten want dat hoort bij groei. Als de terrassen te klein worden voor het aantal bezoekers dan kopen de ondernemers meer meubilair en vragen toestemming aan de gemeente en die krijgen ze. Dat gaat ook zo met het vrachtvervoer als

ook met de landbouw en de intensieve veehouderij. Alles moet mogelijk zijn met het economisch groeimodel.

En niemand schijnt zich te realiseren dat de bomen niet tot in de hemel groeien en dat is niet voor niets zo. Aan alle groei is een eind. Het maximaal aantal mensen voor een legio aan activiteiten komt in zicht. Het met subsidies overeind houden is geen houdbaar toekomstmodel. Geen overheid die het aandurft grenzen aan aantallen te stellen. Maar het zal wel moeten gebeuren. Het probleem van de files los je niet op met meer asfalt maar met het begrenzen van het aantal auto's. En dat zal er vroeg of laat toch van moeten komen.

Maar het ontbreekt ons aan denkers daarover. Ook economen blijven hangen in het groeimodel. Ik pleit voor een economisch krimpmodel. In dit model wordt bedacht en berekend hoe de economie in alle sectoren teruggebracht kan worden tot aanvaardbare omvang. Nadenken over krimp of afbouwen is nog nergens uitgezocht. Dat gebeurt bij rampen en crisissen. Zoals nu. Heel veel problemen met het milieu en het klimaat hangen hiermee samen. Zo komt het nadenken over minder vervoer nu op gang. Daar komt thuiswerken en videovergaderen voor in de plaats. Dat is de krimpeconomie. We kunnen het wel, maar het denkwerk is hier niet voor gedaan. Een mooie kans voor ondernemingsraden om mee te denken en te innoveren.

Het ziet er naar uit dat we een anderhalvemetereconomie krijgen. Dat zou een jaar of meer kunnen duren en als het meezit gaan we over naar mondkapjes. We gaan straks dus gewoon mondkapjes dragen in het openbaar vervoer en in de culturele bijeenkomsten. En als het daar werkt, dan misschien ook in de horeca. Dat zal een flinke ingreep zijn in ons dagelijks leven. En als die kogel door de kerk is zal het hard gaan, want iedereen is het stilzitten zat. En verder moeten we hopen op een medicijn dat erger kan voorkomen. Maar dat kan nog wel een jaar of meer duren.

Er was al duidelijk dat virussen van dieren over kunnen springen naar mensen en nu ook omgekeerd. Verder is er bekend dat veel dieren virussen hebben die gevaarlijk zijn voor mensen. Deskundigen voorspellen dan ook een herhaling van deze pandemie met andere virussen waar ook geen medicijnen voor zijn. En gezien de overpopulatie van dieren in delen van ons land is er een reëel risico. Denk daarbij aan de Q-koorts. Dat zijn andere ziekten dan een griepje dat gevaarlijk is. En zojuist hoorde ik het nieuws van de nertsenfokkerijen in Brabant, over het besmetten van dieren door mensen. Als dat waar zou zijn ziet het er wel ernstig uit.

Door onze manier van omgaan met de natuur dringt van alle kanten het besef door en komen er feiten over het risico dat wij aan het lopen zijn. Er moet echt gewerkt worden aan een beter milieu en herstel van de natuur. En daar hoort vermindering van de veestapel ook bij. Te veel dieren bij elkaar in niet natuurlijke omstandigheden is een risico voor de gezondheid. De nertsen die besmet zijn in Brabant zitten met grote aantallen bij elkaar tot wel 20.000 dieren. En net als bij mond- en klauwzeer worden straks de dieren geruimd (en niet de mensen). Een ding is nu wel duidelijk. Na het coronavirus en de economische gevolgen wordt het nooit meer hetzelfde.

Het komt wel goed maar het gaat wel anders. We worden gedwongen door de feiten. Voor de medewerkers is het van belang dat besturen en bestuurders over het bovenstaande nadenken. Want ook elke onderneming en organisatie zal zich moeten aanpassen. Er is geen weg terug naar vroeger. De overheid zal niet blijven doorgaan met het ondersteunen van de bedrijven. Elk bedrijf zal op termijn weer zijn eigen broek moeten ophouden in de ‘nieuwe werkelijkheid’ en daar zijn (grote) veranderingen voor nodig.

De mensen zijn met de techniek wel ver gekomen maar wellicht is de natuur een grotere bedreiging. We moeten meer van de natuur leren.

De economie is in ieder geval geheel stil komt te liggen. Dat is geen wijsheid maar gewoon kijken. Dat zie je vooral in de sectoren luchtvaart, horeca en toerisme. Als we weer gewoon gaan doen liggen die plat. Maar het zijn ook de luxe-sectoren en dat zal vooral de welgestelden treffen. Daar helpt geen 1,5 meter economie. Als die sectoren dat gaan naleven zijn ze niet meer rendabel. Het geld dat daar door de overheid ingepompt wordt zien we maar voor een klein terug. De banen zijn grotendeels verloren.

En de bestuurders houden het op terugkeer van de oude economie. Maar de luchtvaart directie stelt zelf ook al dat het tot 2023 of langer kan duren voor men weer bij het oude niveau is. En dan zijn de passagiers nog niet gevraagd wat die ervan vinden en of de vliegmaatschappij de risico's durft te nemen. Hetzelfde geldt voor de cruisevaart. Je zal maar op een schip gezeten hebben dat corona aan boord kreeg. Geen haven wil je hebben. Dat gaat ook voor de luchtvaart gelden. Maar de economie is getroffen door een vraaguitval en de klanten moeten dat weer goed maken.

Bij het weer op gang brengen van de economie zal de storm pas goed losbarsten. De commerciële bedrijven gaan dan proberen de oude situatie weer terug te krijgen. Dan gaan alle reclame uitingen maximaal losbarsten. Want de situatie van voor de crisis was aantrekkelijk voor velen. En de bedrijven zullen alles op alles zetten om de vraag weer op gang te krijgen.

Dat zal nog een interessante tijd worden. De economie wordt sectorgewijs weer aan de gang gebracht. Economen en juristen of geschiedenis deskundigen genoeg maar geen techneuten om dat te regelen want dat gaat niet vanzelf. Het is geen auto die gestart wordt. Iets ontwerpen of repareren is een apart vakgebied. We gaan zien en gaan meemaken wat er gaat gebeuren. Stilte vooral voor de storm. Tijd om na te denken. Het komt wel goed maar anders dan de regering van plan is.

Maar iedereen heeft er mee te maken. Iedereen moet zijn werk weer oppakken kan dat net als vroeger of zijn de bakens verzet? Dat roept bij veel mensen spanning op en de vraag of het stilleggen van de economie wel een goed en doordacht besluit was. Achteraf is er altijd commentaar en de beste stuurlui…… Overigens is de angst dat mensen thuis niet voldoende zullen werken als er geen controle is, wel achterhaald. Misschien komen er meer videoconferenties en meer thuiswerk? Er zijn ook nu echte voordelen ontdekt vooral in het onderwijs en het kantoorwerk. De digitale manier van werken zal veel aanhangers krijgen.

Niemand die het weet en velen zullen het voor zichzelf moeten uitzoeken. Dus zet je maar schrap voor de orkaan want hij komt eraan.

Ik heb namelijk de indruk dat het op tal van punten het in Nederland niet zo goed gaat. Ik noem de landbouw, het PFAS probleem, de stikstof en de rechter die telkens weer de overheid terecht wijst. Wat doet die economie dan eigenlijk er nog toe? Zijn deze cijfers terecht aanleiding om positief over de economie van ons land te zijn? Is de economische kant van de samenleving niet overgewaardeerd?

De cijfers zullen wel kloppen. En toch voelt het niet goed. Dus het is iets anders. Economie (in feite huishoudkunde) is een wetenschap die zich bezighoudt met de menselijke behoeftebevrediging. De economie bestudeert hoe mensen bij de productie, distributie en consumptie van goederen en diensten zich gedragen. En dat is vooral van belang voor overheden en aandeelhouders. Het zijn cijfers over de stand van zaken, niet meer en niet minder.

We worden met economische cijfers dus maar heel beperkt geïnformeerd. Positieve cijfers zorgen individueel voor een toename van het consumptiegedrag. Collectief zijn de gevolgen van dat gedrag wereldwijd inmiddels een probleem. Denk bijvoorbeeld aan problemen met de stikstofuitstoot, Airbnb verhuur, Uber, het grote aantal toeristen (wat het Corona virus wel enigszins lijkt in te dammen), het vliegverkeer en grote cruiseschepen. Het zijn allemaal gevolgen van die prima economie. Er zijn daarom heel andere cijfers nodig om mensen te informeren over de kwaliteit van het leven op de langere termijn.

Hoewel de economie een sociale wetenschap is, zeggen economische cijfers niets over de sociale kant van de samenleving. En zo zegt de economie dus ook niets over de sociale kant van organisaties. Cijfers over de ontwikkeling van de ondernemingen gaan over de financiële gang van zaken. En dat is het belang van de aandeelhouders. Die willen een zo groot mogelijk rendement en dividend. De markt groeit maar door ten koste van de kwaliteit van het werk.

Economische cijfers zijn goed voor diegene die vermogend zijn. Maar niet per se voor de werknemers. Laat de economie maar aan de directies en bestuurders over en gebruik de andere mogelijkheden voor inzicht in de andere doelstellingen. Daar horen dwarskijkers bij en protestorganisaties. Hierdoor ontstaat vanzelf een verruiming van de doelstelling van de samenleving. Eenzijdig economisch informeren is een valkuil en voorspellen kan de economie al helemaal niet.

Dicht bij huis geeft hij het voorbeeld van een thuiszorgorganisatie. De organisator en eigenaar, Jos de Blok, heeft voor zijn visie op zijn organisatie Buurtzorg een belangrijke Engelse prijs gekregen en vijf keer de prijs van ‘beste werkgever’

Buurtzorg heeft geen managers, planners of marketeers en werkt met teams die alles zelf besluiten en regelen. Mensen zijn prima in staat hun werk zelf te regelen, is zijn opvatting en dat blijkt. Wie goed doet……….. En er zijn meer van dit soort voorbeelden in binnen- en buitenland. En natuurlijk gaat er ook daar wel eens iets verkeerd want waar mensen werken worden fouten gemaakt maar de sfeer bij cliënten en medewerkers is uitgesproken positief.

Een ander voorbeeld dat Bregman beschrijft gaat over de opzet van gevangenissen. In Noorwegen is men gestopt met het opsluiten in cellen en werken veroordeelden in de natuur in een soort afgesloten park. De bewakers zijn eerder coaches en werken gewoon mee. Het uiteindelijke doel is de re-integratie in de maatschappij en die is beduidend beter dan die van gevangenissen met cellen.

Uit actuele onderzoeken blijkt dat moderne ziekten als stress en depressies vaak te maken hebben met de manier waarop mensen werken. Ooit had werken als functie om in leven te blijven. Groenten en fruit telen, hout zagen en hakken en jagen was nodig om te voorzien in het levensonderhoud. Die functie is in veel werk van huidige werknemers verdwenen. Opgeknipt en verdeeld doet iedereen zijn best op zijn eigen stukje werk maar je kan het nauwelijks nog echt werk noemen. Er bestaan zelfs aantoonbare totaal zinloze werkzaamheden en functies, de zogenaamde bullshit jobs.

Zelf verantwoordelijk zijn voor de tijdsbesteding, het resultaat en de opbrengst maakt herkenbaar wat de bedoeling is van je werk. We zijn daar ver van afgedreven. Doorgeschoten efficiency heeft het gewonnen van visie. “Wie goed doet, goed ontmoet” werkt ook omgekeerd. Dus welke visie hebben werkgevers? Als medewerkers benaderd worden als mensen en niet als economische productiefactor, blijkt ineens dat mensen deugen.

Zo hebben we de protestactie van boeren en bouwers. Voor iedereen herkenbaar. En de rol van de overheid bij het klimaat en in de stikstof affaire en de PFAS. Dan is er de ramp voor de ontvangers van de toeslagen voor de kinderopvang. Het gaat goed in Nederland maar bij sommige mensen niet. Daar is wel enig licht voor nodig om dat opgelost te krijgen. En een nieuwe jaar om een frisse start te maken.

Volgens Rutte hoort het allemaal bij zijn vak. Hij is pragmatisch en heeft verder geen visie of ander licht nodig. De minister van landbouw Carola Schouten zal gelet op haar achtergrond daar wel anders over denken. Zij weet dat het licht met Kerst een Christelijke basis heeft door de geboorte van een kind. Dat kind heeft in en door zijn leven de wereld op z’n kop gezet. En geeft mensen een visie op de maatschappij.

'Waar visie ontbreekt komt het volk om'. Een uitspraak van Den Uyl of van de Spreukendichter uit de bijbel. Het begint erop te lijken dat het ook voor ons een waarheid is. Bij het breien van de overheid laat deze grote steken vallen. De stikstofproblematiek is een gevolg van de kop in het zand steken. Men wist dat het een probleem in ons land is en bedenkt dan een regeling die achteraf door de hoogste rechter en in Europa afgeblazen is. Ook de narigheid met de toeslagregeling waarvan al jaren bekend is dat die niet uitvoerbaar is.

Maar dan moet je wel weten wat je wilt. Welke richting is er in het nieuwe jaar nodig? Het wordt tijd voor een besturing vanuit een visie. De bestaande partijen laten zich niet erop voorstaan. Behalve het Forum voor Democratie maar die kijken terug in plaats van vooruit. Kerst en een nieuw jaar lijkt mij een prima tijd om daar eens goed voor te gaan zitten en er wat boeken op na te slaan. Dat kan ook heel goed bij kunstlicht dus dan kan je lange dagen maken.

Je afvragen waar bepaalde belangrijke dingen mis gingen is heel nuttig. Daar komen altijd nieuwe opvattingen uit voort en misschien wel een visie op de maatschappij. Dat zou een nieuwe licht kunnen werpen op de toekomst. Heeft een nieuw jaar toch nog iets extra’s opgeleverd.